در صدر اسلام اکثر تجار و بازرگانان به محض ورود به شهر به مساجد مراجعه می کردند اگرچه خرید و فروش مستقیما در مسجد انجام نمی گرفت. محل نگه داری بیت المال نیز مسجد بود ومعمولا روی چند ستون مستقل در وسط مسجد ساخته می شد تا از همه جهت در معرض دید باشد و کاملا محافظت شود. علاوه بر بیت المال اهالی شهر اشیای قیمتی خود را به آنجا می سپردند.

از دیگر کارکردهای مسجد در صدر اسلام استفاده های فرهنگی، آموزشی و تبلیغی است. دینی که با امر به خواندن و آموزش و قلم و مبارزه با جهل و نادانی آغاز می شود نیازمند مرکزی برای آموزش و فرهنگ سازی است و در آن زمان بهترین جایگاه برای نیل به این هدف مسجد بوده است. پیامبر و یارانش از مسجد برای آموزش و تبلیغ و ترویج دین اسلام و آموزه های دینی بهره می گرفتند.

مسجد بعنوان يك نهاد مذهبي بيشترين جاذبه را براي افراد جامعه دارد.

سازماندهي و هدايت اجتماعي (رهبري) از ديگر كاركردهاي مساجد و افراد مذهبي درون اين پايگاه ديني بود. مساجد پايگاه تجمع نيروهاي انقلابي و حركت تظاهرات و ابراز اعتراض هاي مردم بود خانواده هاي انقلابيون دربند و يا در اعتصاب ازسوي مساجد و مسجدي ها پشتيباني مي شدند

مسجد در صدر اسلام همواره محل مشورت مسلمین در رویدادهای مختلف نیز بوده. پیامبر اکرم علیه السلام در امور مختلف با کسانی که صلاحیت لازم را داشتند به مشاوره می پرداختند که مهم ترین این مشورتها در حوزه نظامی و غزوات و تنظیم سیاست های دفاعی صورت میگرفت.

انجام فرایض مذهبی در مسجد دارای جنبه سیاسی نیز می باشد برای مثال نماز جمعه از جمله کارکردهای عبادی سیاسی مساجد از صدر اسلام تا زمان حال می باشد. پیامبر اکرم علیه السلام هنگام هجرت و قبل از رسیدن به مدینه در فاصله 500 متری مسجد قبا

مسجد یکی از بهترین مکان ها برای حضور در درگاه الهی و سپاس و شکرگزاری از اوست. پیامبر اسلام علاوه بر حضور در مسجد و اقامه نماز و عبادت درآن دیگر مسلمانان را ترغیب و تشویق به رفت و آمد به مسجد می کردند. در آیات و روایات بر اقامه نماز بویژه نماز جماعت در مسجد به فراوانی تاکید و برای آن فضایل بسیاری نقل شده است.

 واژه (مناره) درزبان عربي به معني محل صدور نور است. پس از ساخت منار در مسجد النبي (ص) اين محل به عنوان نماد اذان و موذن شناخته شد. و جايگاهي است که کلام خداوند از آن جا به صورت اذان يا صوت قرآن پخش مي شود.

در فرهنگ اسلامي گنبد داراي تجلي زنده اي از جهان شناسي اسلامي است و به وسيله معاني نماديني، مفاهيم مرکز، دايره و کره نهفته در گنبد به تماميت به واقعيت مي پيوندند.